Bayan Kıyafetleri
Yavaş yavaş kaybolmak üzere olan Sille kıyafetleri, bilhassa "Fes Çevresi" ve "Altın Kuşak" ile ün yapmıştır. Etnoğrafik açıdan, eski Sille'nin gerek zevk, kültür ve gerekse sosyo-ekonomik yapısını ve imkanlarını eski Sille kıyafetlerinde görmek mümkündür. Sile halılarının aksine, kıyafetlerde parlak ve canlı renklerin hakim olduğunu görüyoruz. Gerek erkek ve gerekse kadın kıyafetlerinde ince el ve iğne işleri birbirinden nefis nakışlar meydana getirmiştir. Erkek kıyafetlerinde bu tür nakışlar daha çok başlık, kuşaklık ve gömleklerde göze çarpar. Şalvar ve yelek, cepgen sadedir. Kadınlarınkinde ise, baştan ayağa kıyafet unsurları, gayet zarif ve rengarenk el ve iğne işi oyalarla bezenmişlerdir.
Sille'de bir zamanlar, hemen her kızın, annesinden intikal eden bir mahalli kıyafet bohçası vardı. Erkeklerin de öyle. Babadan okula intikal eden ve sandıkla saklanan bu kıyafetler günümüzde son derecede kıymetli etnoğrafik bir hatıra olarak muhafaza edilmektedir.
Medeniyetlere beşiklik etmesiyle en eski yerleşim yerlerinden biri olan Sille yöresinde yemek kültürü ve sözlü kültürün yanında geleneksel giysileri ve onları biçimlendirdikleri el sanatlarının ayrı bir önemi vardır. Bu geleneksel giysiler Sille kadınlarında çocukluktan başlanarak, genç kızlık, gelin kızlık, olgunluk ve yaşlılık dönemlerinde her dönemin kuralları içerisinde özenle devam ettirilmektedir. Bu özen içerisinde geleneksel olarak giyilen kadın kıyafetleri kuşaktan kuşağa aktarılarak günümüze kadar ulaşmıştır. Bu geleneksel giysilerin korunması ve yaşatılması açısından Sille yöresi kadın giysilerin fotoğraflarla belgelendirilmesi önemlidir.
Konya İli Sille yöresinin kadınları tarafından kullanılan geleneksel giysilere ulaşılarak kumaş, süsleme ve dikim özellikleri bakımından inceleyecek olursak;
Takke
Tepelikler fesin üzerinde sarkan kullanımı yaygın bulunmakta, kenarlarında İşlemeli yan sarkan hareketli parçalar örnekleri vardır. Hafif çukur ve dairesel olup fesin üzerine yerleştirilerek kullanılan takı erine oturtularak da kullanılmaktadır. Dairenin etrafında incirler, penezler, boncuklar takan kişiyi nazardan korumak amacıyla almaktadır. Bolluk ve bereketi simgelemektedir. Gümüş, altın yanında olarak daha az değerli başka alaşımlarla da hazırlanmış örnekleridir. Fes, külah gibi kumaş yapılı başlıkların tepesine oturtulup da para zincir gibi sarkıt süsler eklenen tepelikler vardır. "Gelin başı" kullanılmaktadır. Tepeliklerdeki süslemede ana parça plaka şeklindedir.
Kaynak : Asiye TUTAK Koleksiyonu
Giyside Kullanılan Malzemeler ve Renkleri: Takkenin dış kısmında ince kırmızı renkte tülbent bezi, astarında ise kırmızı keçe kullanılmıştır. Kırmızı renkte dikiş ipliği ve gümüş renkte tel kırma ( süsleme amacı ile) kullanılmıştır.
Giysinin Modeli Kesimi İle İlgili Teknik Bilgiler: Başın etrafını saran yan parça esneyerek kafaya tam oturması için verevden kesilmiş tek parçadır ve dikiş yeri de tıpkı biye çalışmasının birleşim yerinin düz ipe gelmesi gibi düz ipe gelecek şekilde kesilmiştir. Tepe ay şeklinde parçadan oluşmuştur.
Giysinin Dikiş Tekniği İle İlgili Bilgiler: Takke kalıp ve kesim şekline uygun olarak elde dikilmiştir. Dikimi yapılmış takkenin şekline göre kesilip takkenin içine yerleştirilip astarlanmıştır. Kenarları el dikişi ile tutturulmuştur.
Giysinin Süsleme Özelliği: İnce tülbent bezine tel kırma nakış kullanılarak işlenen konulardan bitkisel bezeme tekniği kullanılmış olup, bitkisel bezemelerde ağaç, yaprak, kıvrım dal, çiçek motifleri kullanılarak işleme yapılmıştır.
İçlik (Dantel İçlik, Dafk)
Sille yöresi kadın kıyafetlerinin önemli bir parçasıdır. Yörede “Dafk” adı verilen, yakası açık olan cepken, silah kürkünün içine giyilerek göğüs açıklığını kapatan süslü bir giyim parçasıdır. Beyaz ipek yada krapondan yapılmış göğsü örten dik yakalı kolsuz yelektir. Önü yırtmaçlı, yırtmaçların kenarları iğne oyalıdır.
Kaynak : Asiye TUTAK Koleksiyonu
Giyside Kullanılan Malzemeler ve Renkleri: Beyaz renkte dantel ipliği kullanılmıştır.
Giysinin Modeli Kesimi İle İlgili Teknik Bilgiler: Ön ortası göğüs kısmına kadar açık, yaka kısmı düz gelip kenarlarından kıvrılıp şal yaka şekli verilmiştir. Arka beden ise yalnızca ön bedenden araka bedene gelen boyun parçasından oluşmaktadır. Ön bedenin boyun kısmından göğüs kısmına kadar düz bir çizgi şeklinde inen açık yaka uygulanmıştır.
Giysinin Dikiş Tekniği İle İlgili Bilgiler: Tığ ile örülen fistan dantel ipliği ile dikilmiş olmakla birlikte gerekli yerlerinde ise tığ yardımı ile dantel ipliği kullanılarak birleştirme dikişleri yapılmıştır.
Giysinin Süsleme Özelliği: Nonfigüratif üslup sergilenmiştir. Tığ danteli tekniği ile kenarları küçük motiflerle süslenmiştir.
Sarka, Cepken (Ceket)
Dış giyim (bazen iç giyim) üzerine giyilen, çeşitli yaka formları uygulanabilen, önden açık, kısa veya uzun kollu boyu kol altı ile diz arasında değişen üst giyim parçasıdır. Kısa cekete benzer üstlüklere de “çekrek” denmiştir. Çekmen de eski bir üstlüktür. Cepkenin bu sözcükten geldiği sanılmaktadır. Anadolu‟nun birçok yöresinde kadın ve kızlar kollu ve kolsuz cepken giymektedirler. Genellikle çuha ve kadifeden yapılanlar altın ve gümüş tellerle işlenmiştir. İlikli ve iliksiz örneklerine rastlanılmaktadır. Sille yöresi ceketleri de çeşitli boylarda olup uzun kollu değişik yaka formlu, bedene oturan, iç astarlı ve süslülerdir Üstü simli işli kadifeden yapılmış göğüs kısmı dikdörtgen şeklinde açık kol, bele kadar inen bir ceketten ibarettir.
Kaynak : Asiye TUTAK Koleksiyonu
Giyside Kullanılan Malzemeler ve Renkleri: Lacivert orta kalınlıkta kadife kumaş kullanılmıştır. Astarlamada zemin rengi kırmızı olan desenli kumaş kullanılmıştır. Lacivert, kırmızı dikiş ipliği ve lacivert kordon ve agraf kullanılmıştır.
Giysinin Modeli Kesimi İle İlgili Teknik Bilgiler: Derin bir “U” şekline benzer yaka uygulanmıştır. Ön beden oyuntusu göğüs altına kadar derin bir şekilde devam etmekte, ön ortası desen özelliğinden dolayı uç uça çakışmakta, arada boşluk bulunmamakta, ön beden göğüs altında agraflarla kapanmaktadır. Arka beden ise kumaş katı olup ön bedendeki işlemeler arka bedene doğru devam etmiştir. Kol üstü oyuntusuz takma kol uygulanmış, kol boyu uzun tasarlanmıştır.
Giysinin Dikiş Tekniği İle İlgili Bilgiler: Sarka elde oyulgama dikiş tekniği kullanılarak dikilmiştir. Kol evi ve etek ucu astarla temizlenmiştir. Astar giysiden ayrı elde oyulgama dikiş tekniği ile tutturulmuştur. Astar giysiye lacivert dikiş ipliği ile tutturulmuştur.
Giysinin Süsleme Özelliği: Bitkisel motifler anti natüralist, geometrik motifler soyut bir yaklaşımla sergilenmiştir. Kordon tutturma ve aplike tekniğine benzeyen bir teknik kullanılmıştır. Cepkenin (sarka) ön ortası, arkası, omuz, kol ucunda geometrik bezemelerde sırasıyla S kıvrım, düz şerit, daire kıvrım, saç örgüsü; bitkisel bezemelerde çiçek, kıvrım dal, lale motifleri takip etmektedir. Desen simetrik ve birbirine bağlantılı motif tekrarları şeklinde tasarlanmıştır.
Silah Kürkü
Kıymetli sevai kumaşından yapılmış göğüs kısmı dikdörtgen şeklinde açık kol, yaka ve etek uçları kahverengi kürkle çevreli bele kadar inen bir ceketten ibarettir. Silah Kürkü bir Sille giysisidir.
Kaynak : Asiye TUTAK Koleksiyonu
Giyside Kullanılan Malzemeler ve Renkleri: Tavan rengi renginde ağır gösterişli Osmanlı kumaşı kullanılmıştır. Astarlamada sarı renkte kumaş kullanılmıştır. Sarı, siyah renkte dikiş ipliği, kürk kumaşı ( yaka ve kollarında işleme yerine kullanmak için) ve agraf kullanılmıştır.
Giysinin Modeli Kesimi İle İlgili Teknik Bilgiler: Derin bir “ Dikdörtgen şeklinde ” yaka uygulanmıştır. Ön bedenin yaka oyuntusu göğüs altına kadar tasarlanmış, ön bedende kapanma şekli uç uça agraflarla sağlanmış, ön bedenin yaka, ön ortası, etek ucu kısımları siyah renkte kürk ile süsleme yapılmıştır. Arka beden kumaş katı olup etek ucu siyah rankta kürk ile süslenmiştir. Ön ve arka bedenin kol ile birleştiği kısma rahatlık sağlanması amacıyla penç parçası ( ara verev parça) takılmıştır. Kol üstü oyuntusuz takma kol çalışılmış.
Giysinin Dikiş Tekniği İle İlgili Bilgiler: Silah kürkü elde oyulgama dikiş tekniği kullanılarak dikilmiştir. Kol evi ve etek ucu astarla temizlenmiştir. Ön bedenin ön ortası, yaka, etek ucu ve kol kısımlarında, arka bedenin etek ucunda ve kolların ise kol uçlarında süsleme amaçlı olarak siyah renkte kürk kumaşı kullanılmış dikimi ise beden ve kol astarlandıktan sonra astarın üzerinden dikilmiştir. Astar giysiden ayrı elde oyulgama dikiş tekniği kullanılarak dikildikten sonra, giysiye çırpma dikiş tekniği ile tutturulmuştur. Astar giysiye siyah dikiş ipliği ile tutturulmuştur.
Giysinin Süsleme Özelliği: Geometrik bezeme ( kare, yarım daire) konu olarak seçilmiştir. Giysinin ön bedenin yaka, kol, etek ucu, arka beden ve kolun etek uçlarına siyah renkte kürk kumaş düz bir şekilde oluşturulan motifler yerleştirilmiştir.
Şalvar
Kadının iç çamaşırı üzerine giyilen ,bel kısmı uçkurlu olup, dıştan görüneceği için sevai ve ipekten , ağsız ve bol yapılır. Sadece ayakların çıkacağı yerde yırtmacı bulunan, beli uçkurlu, giyildiğinde ayak bileklerine kadar dökülen üst donudur (Ceran,1957). Paçaları bağcıklıdır. Boyu uzun olduğu zaman bileğin üzerinde bağlanarak paçada bol döküm sağlanmaktadır. Bazen astarlı, bazen de astarsız olarak kullanılmaktadır (Yüce, 1994). Anadolu‟nun hemen her yöresinde bazı değişikliklerle kullanılan şalvarlar, Sille yöresi kadınının vazgeçemediği giysi çeşididir. Göz alıcı parlak renkli renkli ipek kumaşlardan yapılan Sille şalvarları, kesim ve dikim yönünden Konya şalvarları ile benzerlikler gösterirler. Cep ağızları paçalarda dikişler ile süsleme detayları görülebilir.
Kaynak : Asiye TUTAK Koleksiyonu
Giyside Kullanılan Malzemeler ve Renkleri: Kendinden desenli sarı renkte saten kumaş ve sarı pamuklu kumaş kullanılmıştır. Sarı renkte dikiş ipliği ve don lastiği kullanılmıştır.
Giysinin Modeli Kesimi İle İlgili Teknik Bilgiler: Şalvarın ön beden üç adet parçadan ve arka beden de üç adet parçadan oluştuğu, bu parçaların boyları 93 cm, enleri ise 60 cm‟dir. Şalvarın beli kendi kumaşından içe dönen pervaz parçası uygulanmıştır.
Giysinin Dikiş Tekniği İle İlgili Bilgiler: Şalvarın parçaları birbirine makine dikiş ile birleştirilmiştir. Şalvar paça pervazı paçaya çırpma dikiş ile tutturulmuştur. Beline lastiğin geçeceği kadar boşluk bırakılarak dikilmiş, beline lastik geçirilmiştir. Astar giysiden ayrı dikildikten sonra, şalvara çırpma dikiş tekniği ile tutturulmuştur.
Giysinin Süsleme Özelliği: Şalvar kumaşı kendinden motifli olduğundan süsleme olarak dikiş tekniklerin gaze dikişi kullanılmıştır.
Zıbba
Sille yöresi kadın kıyafetlerinin en göz alıcı süslü parçasıdır. Şalvar üstüne bağlanan sim ve ipek işlemeli üçgen parçadır. Üzeri oldukça süslü aplikeler, sim ve ipek sarmalar pullar ve harçlarla tamamına yakını süsleme ile kapatılmıştır.
Kaynak : Asiye TUTAK Koleksiyonu
Giyside Kullanılan Malzemeler ve Renkleri: Gece mavisi renginde kendinden desenli ipek kumaş kullanılmıştır. Astar olarak pamuklu kumaş kullanılmıştır. Çeşitli renklerde dikiş iplikleri, değişik şekillerde boncuklar (pul, yaprak vs.), sarı renkte simli saçaklar kullanılmıştır.
Giysinin Modeli Kesimi İle İlgili Teknik Bilgiler: Zıbba ipekten üçgen şeklindedir. İpek kumaşının altında astar vardır.
Giysinin Dikiş Tekniği İle İlgili Bilgiler: Üçgen şekline benzer zıbbanın “V” şeklindeki kısmına sarı sim saçakları yerleştirilip dikilmiştir. Astar zıbbanın boyutlarına uygun şekilde her taraftan kıvrılmıştır. Zıbbaya uygun boyutlarda kıvrılan astar zıbbanın tersine düzgünce yerleştirilip çırpma dikişi ile tutturulmuştur. Zıbba giysisinin her tarafı astarla temizlenmiştir. Zıbba astarla temizlendikten sonra zıbba kumaşının üzerindeki desenlerin rengine ve şekline uygun çeşitli süs boncukları kullanılarak (yaprak, pul, vs.) elde işleme yapılarak temiz bir şekilde dikilmiştir.
Giysinin Süsleme Özelliği: İpek kumaşın üzerindeki desenlerin şekline göre çeşitli boncuklar ve renkli dikiş iplikleri kullanılarak motifler tasarlanmış ve bu motifler elde çeşitli boncuklar ve renkli dikiş iplikleri yardımıyla büyük bir hayranlık ve içtenlikle işlenmiştir.
Kemer (Tokalı Kuşak)
Çapları 10-15 cm arasında iki büyük altın veya gümüşten yapılmış yuvarlak tokadır. Kemer tokaları da ayrı bir özellik taşır. Kullanan kişinin varlığına göre altın, gümüşten hazırlanan bu tokaların üzerinde değerli ve yarı değerli taşlarda bulunmaktadır. 15-20 cm ve daha büyük ölçülerde görülen bu kemer tokalarına TOKURDAK ismi de verilmektedir.
Tokaların üzerindeki Mühr-ü Süleyman motifi genelde nazara, büyüye karşı korunmak amacıyla işlenmiştir. Üzerindeki teknikler çoğunlukla kazıma, kabartma, telkâri, kakma ve savat‟dır. Her iki büyük tokanın arasındaki küçük toka ilik vazifesi görür. Büyük tokaların sağ ve solundan bağlı beli çevreleyen 4 parmak eninde bir kuşak vardır. Bu kuşak kadife yada parlak düz bir kumaştan üzeri pul ve boncuklarla süslenerek oluşturulur. İki büyük tokanın altına da aşağıya doğru sallanan zincirler yer alır.
Kaynak : Asiye TUTAK Koleksiyonu
Giyside Kullanılan Malzemeler ve Renkleri: Koyu kırmızı renkte (güvez rengi andıran) kadife kumaş kullanılmıştır. Kırmızı, siyah renkte dikiş ipliği kullanılmış, çeşitli renklerde pul, toka ve çengelli iğne kullanılmıştır.
Giysinin Modeli Kesimi İle İlgili Teknik Bilgiler: Altın kuşağın boyu 9, 5 cm, eni ise 80 cm boyutlarında kadife bir kumaştır. Genelde yaprağa benzeyen el büyüklüğünde iki tabakanın bir toka tutturulması ile oluşmuştur. Bu tabakaları beli kavrayacak büyüklükte kadife kumaş iki taraftan bağlanmıştır. Bu kumaş arkadan bele geçirilmiş ve tabakalar toka ile ön taraftan birleştirilmiştir.
Giysinin Dikiş Tekniği İle İlgili Bilgiler: Altın kuşak ölçülere uygun bir şekilde makine dikişi ile dikilmiş dikiş tekniklerinde gaze dikişi yapılmıştır. Astar el dikişi ile kemere tutturulmuştur.
Giysinin Süsleme Özelliği: Kadife kumaşın üzerindeki desene göre motifler tasarlanmış, tasarlanan motifleri işlemek için kumaşın rengine ve desenine uygun çeşitli boncuklar ve renkli dikiş iplikleri ile hayal güçlerini kullanarak keyif verici şekilde işlenmiştir.
Cepkenlerde kullanılan kumaşlar incelendiğinde en fazla saten ve kadife kumaşın kullanıldığı görülmektedir. Saten ve kadife kumaştan sonra yün kumaş kullanılmıştır. Cepkenlerde kullanılan kumaş renkleri incelendiğinde en fazla desenli kumaşların tercih edildiği sırası ile sarı, kırmızı, mavi, düz renk olarak lacivert rengin takip ettiği görülmektedir.
Cepkenlerde kullanılan astar kumaşı açısından örneklerin yarısından fazlasında Amerikan bezinin ( pamuklu bez kumaş ) kullanıldığı görülmektedir.
Cepkenlerin daha çok ön ortasının kapama özelliği olduğu, arka ortasının kumaş katı olduğu, genelde kolların üstü düz olduğu görülmektedir. Cepken kumaşların dikim tekniği olarak en fazla el dikişi kullanılmıştır. Bunun yanında makine dikişi, çıma ve gaze dikişleri de kullanılmıştır. Astar dikişlerinde en fazla el dikişi uygulanmıştır. Cepken süslemelerinde seçilen konularda bitkisel bezemelerde çiçek, kıvrım dal, lale motifleri; geometrik bezemelerde S kıvrım, düz şerit, daire kıvrım takip etmektedir. Ayrıca bazı cepkenlerde kürk kumaşı da süsleme detayı olarak kullanılmıştır.
Şalvar özelliklerinde elde edilen verilere göre; şalvar sarı saten kumaşından üretilmiştir. Şalvarların kesim tekniği incelendiğinde, dikdörtgen kesim, genel olarak ön beden üç parçadan arka beden üç parçadan oluşmakla beraber şalvar toplam altı parçadan oluşmaktadır Şalvar kumaşlarında kullanılan dikim tekniği daha çok el dikişi, oyulgama dikişi, makine dikişi kullanılmıştır. Astar dikişlerinde en fazla çırpma dikiş tekniği ve sürfile uygulanmıştır.
Takke örneği incelendiğinde kendinden işlemeli nakış saten kumaş, ince tülbent bezine işlenmiş tel kırma işlemeli kumaş kullanılmıştır. Astar için ise keçe kumaşı kullanılmıştır.
Sonuç olarak Konya ili Sille Yöresi geleneksel kadın giysilerinde önce fistan ya da içlik giyilir. Ardından cepken ( silah kürkü, cubba, sarka v.b.) giyilir ve önden kopçalanır. Altına kendinden işlemeli saten kumaştan dikilmiş şalvar giyilir. Üzerine zıbba kuşak gibi bele dolanır. Zıbbanın üstüne altın kuşak bele geçirilir. Başa ise özel olarak hazırlanan takke denilen başlık takılır.
Faydalanılan Kaynaklar :
Özönder, H. (1998). Sille (Tarih, Kültür, Sanat). Basılı Kitap. Konya
Tufan M. Ve Ark. (2014). Türk Giyiminde Konya İli Sille Yöresi’ne Ait Geleneksel Kadın Kıyafetleri ve Süslemeleri. International Journal of Science Culture and Sport, July 2014 : Special Issue 1 ISSN : 2148-1148 Doi : 10.14486/IJSCS99